ΚΛΙΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ
ΝΕΥΡΩΣΗΣ, ΨΥΧΟΝΕΥΡΩΣΗΣ, και των ΑΓΧΩΔΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ
Οι νευρώσεις αποτελούν μια από τις σημαντικότερες κατηγορίες ψυχικών παθήσεων όχι μόνο για την ψυχιατρική αλλά και για ολόκληρη την υπόλοιπη ιατρική, μιας και αποτελούν τη συχνότερη ομάδα ψυχικών διαταραχών σε κάθε ιατρική ειδικότητα.
Χαρακτηρίζονται από μια δυσκολία στη συναισθηματική προσαρμογή του ατόμου και από την εκδήλωση άγχους, το οποίο είτε είναι ελεύθερα διακινούμενο και διάχυτο είτε μέσα από μετάθεση, μετατροπή κλπ αλλάζει προς άλλη συμπτωματολογία όπως φοβίες, σωματοποιήσεις, ιδεοληψίες, καταναγκασμούς κ.α.
Αιτιοπαθογένεια των νευρώσεων
Στην αιτιολογία των νευρώσεων συμβάλλουν πολλοί παράγοντες.
α) βιολογικοί και ιδιοσυστατικοί παράγοντες του σώματος που καθορίζουν το ιδιαίτερο τρόπο αντίδρασης του κάθε οργανισμού
β) περιστασιακοί παράγοντες, δηλαδή, τραυματικές καταστάσεις και ψυχοπιεστικά γεγονότα της κοινωνικής και περιβαλλοντικής ζωής του ατόμου και
γ) θεμελιακοί παράγοντες, δηλαδή, οι ψυχολογικοί τραυματισμοί της παιδικής ηλικίας και της ψυχοσωματικής εξέλιξης και ανάπτυξης στην οικογενειακή και κοινωνική ζωή του ατόμου από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή.
Ο Φρόυντ με τον όρο ψυχονεύρωση εννοούσε μιαν οδυνηρή ψυχική κατάσταση σε ένα άτομο με πλήρη επαφή με την πραγματικότητα που οφείλεται σε σύγκρουση ανάμεσα σε υποσυνείδητες επιθυμίες συνήθως σεξουαλικής φύσεως και τις απαγορεύσεις της ηθικής και της κοινωνίας με συνέπεια το ΕΓΩ να αισθάνεται έναν αόριστο κίνδυνο (συναίσθημα άγχους) και να κινητοποιεί ορισμένους μηχανισμούς για την αποτροπή του ή για την μετατροπή του σε άλλα λιγότερο οδυνηρά συμπτώματα.
Ο όρος νεύρωση δηλώνει παθήσεις που δεν οφείλονται σε οργανική βλάβη του νευρικού συστήματος. Στην εμφάνισή τους κυρίαρχο ρόλο παίζουν οι ψυχικοί παράγοντες. Οι διαταραχές αυτές έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά όπως:
1) δεν μεταβάλουν την ικανότητα επίγνωσης του περιβάλλοντος και της πραγματικότητας, ενώ το αντίθετο συμβαίνει στις ψυχώσεις
2) τα συμπτώματα των παθήσεων αυτών αναγνωρίζονται από τον ασθενή ως παθολογικά και έτσι ο ασθενής αναζητά ιατρική βοήθεια ενώ το αντίθετο συμβαίνει στον άρρωστο με ψύχωση και
3) δεν προκαλούν σοβαρές μεταβολές στην κοινωνική συμπεριφορά του πάσχοντα ενώ υπάρχουν σοβαρές δυσκολίες στην κοινωνική ζωή του ατόμου με ψύχωση.
4) εκδηλώνονται με συμπτώματα τα οποία μπορούμε να τα κατανοήσουμε διότι έχουν άμεση σχέση με την προηγούμενη ζωή του ατόμου καθώς επίσης και τα ψυχοτραυματικά γεγονότα που την επηρέασαν
5) τα συμπτώματα αυτά είναι τρόποι άμυνας κατά του άγχους το οποίο συνδέεται με ασυνείδητες ψυχοσυγκρούσεις και είναι ένα είδος συμβιβασμού (αυτό συμβολίζουν τα συμπτώματα) που αποσκοπεί στην εξουδετέρωση αυτού του άγχους.
Οι ασθενείς με νευρωσικές διαταραχές επισκέπτονται πιο συχνά τους παθολόγους και γενικούς ιατρούς ή ιατρούς άλλων ειδικοτήτων παρά τους ψυχιάτρους διότι θεωρούν ότι τα συμπτώματά τους είναι οργανικής φύσεως και ότι πάσχουν από μια σοβαρή σωματική πάθηση, ενώ τα συμπτώματα αυτά είναι «λειτουργικά» ή «μη-οργανικά». Βεβαίως πολλές παθήσεις του εγκεφάλου ή κάποιες γνήσιες σωματικές παθήσεις μπορεί αρχικά να εμφανιστούν με/ή να επιδεινώσουν νευρωσικά ψυχικά συμπτώματα, όπως για παράδειγμα ο υπερθυρεοειδισμός. Τέτοια συμπτώματα μπορούν να παρατηρηθούν επίσης και μετά από ψυχοπιεστικές καταστάσεις ή τραυματικά γεγονότα της ζωής του ατόμου.
Κλινική εμφάνιση των νευρωσικών συμπτωμάτων
Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν μερικά κοινά συμπτώματα σε όλες τις νευρωτικές διαταραχές όπως επίσης και κάποια διαφορετικά συμπτώματα ανάλογα με το κάθε είδος της νευρωτικής διαταραχής.
Ταξινόμηση των νευρωτικών διαταραχών : κάποιες από τις αγχώδεις διαταραχές είναι ,
η διαταραχή γενικευμένου άγχους ή αγχώδης νεύρωση,
η αγοραφοβία με/ή διαταραχή πανικού,
οι φοβίες ή η φοβική νεύρωση,
η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή ψυχαναγκαστική νεύρωση,
η υστερία ή υστερικές διαταραχές ή οι σωματόμορφες διαταραχές,
η μετατραυματική διαταραχή ή μετατραυματική νεύρωση,
η καταθλιπτική νεύρωση ή η δυσθυμία,
η υποχονδριακή νεύρωση,
η νευρασθένεια,
το σύνδρομο αποπροσωποποίησης και
οι μεικτές μορφές νευρωσικών διαταραχών.
Κοινά κλινικά συμπτώματα των νευρωτικών διαταραχών
Α) διαταραχές από της σεξουαλική ζωή
Είναι ένα σχετικά συχνό και σταθερό εύρημα και αποτελεί σημαντικό κίνητρο για επίσκεψη σε ψυχίατρο. Πρόκειται για μια μικρή ή μεγάλη αναστολή της σεξουαλικής λειτουργίας είτε με ελάττωση της επιθυμίας είτε με δυσκολίες στην πραγματοποίηση της σεξουαλικής πράξης.
Η ανικανότητα είναι συνήθως ήπια, παροδική και περιοδική, δύσκολα γίνεται ανεκτή και στην προσπάθεια να αντιμετωπιστεί, ο ασθενής προβαίνει σε συχνές πιεστικές προσπάθειες με αποτέλεσμα να υπάρχουν αποτυχίες και οι αποτυχίες αυτές να επιτείνουν την ανικανότητα λόγω της πιεστικότητας και της απελπισίας από τις επαναλαμβανόμενες αποτυχίες. Όπως και οι διαταραχές εκσπερμάτισης (πρόωρης ή όψιμης) μάλλον αποτελούν έκφραση ασυνείδητης ενοχής που συνδέεται με την επιθυμία και την σεξουαλική πράξη αυτή καθ΄ αυτή ή φόβο ευνουχισμού. Στις ασυνείδητες ψυχοσυγκρούσεις εστιάζεται και η ψυχρότητα (δυσπαρεύνεια ή κολεόσπασμος) στις γυναίκες, η οποία ως γνωστόν είναι περισσότερο συχνή από την ανικανότητα στον άντρα διότι επηρεάζεται σημαντικά από πολιτιστικούς παράγοντες (όπως την ισχυρή καταπίεση της σεξουαλικότητας, φόβους της εγκυμοσύνης και των πόνων της γέννας) και κοινωνικούς, όπως η πίεση που δέχεται η γυναίκα να ισορροπήσει τους κοινωνικούς, οικογενειακούς και επαγγελματικούς της ρόλους. Ο επίμονος καταναγκαστικός αυνανισμός είναι νευρωτικό σύμπτωμα όταν αποτελεί την μοναδική σεξουαλική πράξη κι έτσι οι σεξουαλικές σχέσεις παραβλέπονται. Πολλοί ασθενείς παρουσιάζουν σεξουαλικές διαταραχές ως αποτέλεσμα σωματικών παθήσεων όπως αδυναμία, κούραση, οσφυαλγίες κ.α. καθώς επίσης και ως συνέπεια συναισθηματικών προβλημάτων και συναισθηματικής δυσφορίας.
Β) διαταραχές από τον ύπνο
Είναι πολύ συχνές διαταραχές και εκφράζονται είτε ως δυσκολία έναρξης του ύπνου είτε ως αποτυχία να ξανακοιμηθεί μετά από αλλεπάλληλα ξυπνήματα. Στον ύπνο ο ασθενής εγκαταλείπει το σώμα του σε μια κατάσταση μη-έλεγχου. Η αϋπνία τότε μπορεί να θεωρηθεί ως φόβος θανάτου ή φόβο ονείρων, μιας και στα όνειρα ίσως οι απωθημένες ενορμήσεις εκφράζονται πιο άμεσα. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία ο ύπνος και ο θάνατος ήταν αδέλφια. Και στις δυο καταστάσεις θεωρούνταν ότι υπάρχει μείωση στον έλεγχο του σώματος. Η υπερυπνία από την άλλη μεριά ίσως αποτελεί ένα καταφύγιο απέναντι στο άγχος.
Γ) ασθενία, αδυναμία, κόπωση
Είναι συχνό εύρημα στις νευρώσεις και προκύπτει από την ενδοψυχικη και σωματική ένταση και από την ασυνείδητη πάλη κατά των σεξουαλικών ή επιθετικών ενστίκτων. Η νευρωσική αδυναμία έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά από την σωματική αδυναμία όπως το ότι είναι πιο έντονη τις πρωινές ώρες και βελτιώνεται προς το τέλος της ημέρας, δεν μειώνεται με την ξεκούραση και την ανάπαυση πιθανώς διότι είναι αποτέλεσμα εσωτερικής έντασης και όχι εξωτερικού κοπιαστικού έργου, (οι εξωτερικές εργασίες μπορεί να είναι και ευεργετικές με την έννοια ότι απελευθερώνει και δίνει την δυνατότητα παροδικής έκφρασης σε ψυχική ενέργεια η οποία ήταν δεσμευμένη στην ενδοψυχική σύγκρουση, και αυτό γενικά εξηγεί και το γεγονός ότι ενώ η νευρωτική κόπωση είναι μεγάλη το παραγόμενο έργο όμως είναι μικρό), η ένστασή της είναι δυσανάλογη προς τις αιτίες που την προκαλούν και συχνά συνυπάρχει ανία και άγχος ενώ τα δυναμωτικά φάρμακα και «τονωτικές βιταμίνες» που με επιμονή ζητούνται από τον γιατρό για να μειωθεί το αίσθημα της αδυναμίας δεν είναι δραστικά ή βοηθούν ελάχιστα. Μπορεί να φανεί παράδοξο το ότι μερικές φορές βελτιώνεται η κούραση, έπειτα από ορισμένες δραστηριότητες, πιθανώς διότι αυτές οι δραστηριότητες αποσπούν τον ασθενή από τα δικά του θέματα και η ένταση εκτονώνεται σε άλλες δραστηριότητες. Συνυπάρχει ήπιο αίσθημα αυτο-υποτίμησης και περιορισμός των δραστηριοτήτων διότι υπάρχει ο φόβος μήπως υπάρξει αποτυχία στις πρωτοβουλίες κάτι που ως φαύλος κύκλος θα αυξήσει την αυτο-υποτίμηση και τις αποτυχίες. Παλαιοτέρα λεγόταν νευρασθένεια.
Δ) άγχος
Είναι μια συναισθηματική κατάσταση δυσάρεστης προσμονής, φόβο χωρίς αντικείμενο ή δυσάρεστο αίσθημα ασαφούς και απροσδιόριστου κινδύνου, αγωνίας, ανησυχίας, απροσδιόριστης ανασφάλειας και την σωματική αίσθηση βάρους στον θώρακα και αναπνευστικής δυσχέρειας. Είναι κυρίαρχο στις νευρωσικές διαταραχές και είτε είναι μόνιμο και συνεχές είτε παροδικό και επαναλαμβανόμενο και έχει και ψυχικές και σωματικές εκδηλώσεις. Μπορεί να εκδηλωθεί σε διάφορα επίπεδα :
1. Βιώνεται ως ένα συναίσθημα εσωτερικής έντασης που δίνει την εντύπωση να συνδέεται με κάποιο ακαθόριστο κίνδυνο που η πηγή του φαίνεται να εντοπίζεται περισσότερο εσωτερικά παρά σε κάποιο εξωτερικό σημείο τριβής με το περιβάλλον, τους ανθρώπους τριγύρω του ή τα ψυχοπιεστικά προβλήματα της ζωής του ασθενούς, αν και αυτά τα προβλήματα πυροδοτούν ή ενεργοποιούν αυτό το αγχώδες δυσάρεστο συναίσθημα.
2. Σε σωματικό επίπεδο εκδηλώνεται με εφίδρωση, ταχυκαρδίες, δύσπνοια, τρόμο κ.α.
3. Σε γνωστικό επίπεδο το άτομο αναμασά ακατάπαυστα τις ίδιες αγχογόνες σκέψεις, φοβάται ότι θα συμβούν μεγάλες καταστροφές, προσπαθεί να καθησυχάσει τον εαυτό του, υπεραναλύει τις σκέψεις και τα γεγονότα της ζωής του κ.α.
4. Σε επίπεδο συμπεριφοράς εκδηλώνεται με φυγή, αναστολή, αναζήτηση καθησυχαστικής παρουσίας κάποιου άλλου προσώπου.
Ε) υποχονδριακές διαταραχές
Συχνά συνοδεύονται από άγχος και σημαίνει υπερβολική ενασχόληση με την υγεία και με την σωστή λειτουργία και την τέλεια ακεραιότητα του σώματος. Παραμικρές ενοχλήσεις πάνω στο σώμα μεγαλοποιούνται και οδηγούν τον ασθενή σε συχνές ιατρικές επισκέψεις και εξετάσεις και αναζήτηση θεραπείας χωρίς να υπάρχει καθησύχαση από τα φυσιολογικά αποτελέσματα των αιματολογικών και άλλων ιατρικών εξετάσεων και τα πορίσματα των ειδικών ιατρών. Προκύπτει συχνά ο φόβος ότι η υγεία του ατόμου βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο κι έτσι ο ασθενής αναζητά συνεχώς ιατρικές εξετάσεις, γνωματεύσεις και ιατρική καθησύχαση. Αρκετά συχνά ολόκληρη η ζωή του αρρώστου αλλά και της οικογένειας οργανώνεται κατά τρόπο υποχονδριακό με λήψη προληπτικών μέτρων, εξαντλητικής δίαιτας και τελετουργική οργάνωση των γευμάτων, του ύπνου και της σωματικής υγιεινής και διενέργεια συχνών ιατρικών εξετάσεων.
ΣΤ) διαταραχές διατροφής
Εκδηλώνονται είτε με συμπεριφορές ανορεξίας ή υπερβολικής λήψης τροφής ή βουλιμίας, που οδηγεί σε παχυσαρκία. Αρκετές φορές εμφανίζονται με μια λεπτολογία, με προτίμηση ή επιλεκτική άρνηση του ενός ή του άλλου τύπου διατροφής δηλαδή μια υπερβολική ενασχόληση με το περιεχόμενο και την ποιότητα της τροφής. Αθροιστικά οι διαταραχές από τον ύπνο, οι σεξουαλικές διαταραχές και οι διαταραχές διατροφής θα μπορούσαμε να τις κατατάξουμε σε μια κατηγορία, «τις διαταραχές βιολογικών λειτουργιών των νευρωτικών».
Ζ) επιθετικότητα
Η επιθετικότητα στη συμπεριφορά και έλλειψη ανεκτικότητας απέναντι στους άλλους, φαίνεται να κατέχει σημαντική θέση στην ζωή των νευρωσικών με προστριβές και εκνευρισμούς κάτι που σημαίνει έλλειψη ανεκτικότητας και μικρή ανοχή στην ματαίωση. Μπορεί να είναι λανθάνουσα δηλαδή να μην είναι και τόσο εμφανής αλλά να εκδηλώνεται με ειρωνεία, αδιαφορία, καυστικότητα. Συνδέεται με την εσωτερική ένταση του ασθενούς.
Υπάρχει μια δεύτερη κατηγορία συμπτωμάτων η οποία περιλαμβάνει τα ειδικά συμπτώματα της κάθε διαφορετικής νεύρωσης όπως για παράδειγμα οι φοβίες, οι ιδεοληψίες, ο πανικός και άλλα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Lemperiere T., Feline A.: Εγχειρίδιο Ψυχιατρικής Ενηλίκων. Υπεύθυνος έκδοσης, Σακελλαρόπουλος Π. Καθηγητής Ψυχιατρικής, Α. Τόμος. Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα 1995. https://papazissi.gr
- Ιεροδιακόνου Χ., Φωτιάδης Χ., Δημητρίου Ε. : «Ψυχιατρική» βιβλίο. Εκδόσεις Μαστορίδη . Θεσσαλονίκη 1988. https://www.politeianet.gr/books
- Ζερβής Χρήστος. «Ψυχοπαθολογία του ενήλικα» Εκδόσεις Ηλεκτρονικές Τέχνες Ε.Π.Ε..1996 https://www.blod.gr/speakers/zerbis-hristos/
- Χριστοδούλου Γ. και συνεργατών. «Ψυχιατρική», Ψυχιατρική κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών. Βιβλίο. Εκδόσεις Βήτα . 2000 Αθήνα. ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ | Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις (betamedarts.gr)
- Φιλιππόπουλου Γ. «Δυναμική Ψυχιατρική». Βιβλίο. Εκδόσεις Α. Καραβία. Αθήνα 1971. Δυναμική ψυχιατρική – Αλφειός (alfeiosbooks.com)
Χαρτοκόλλης Π., «Εισαγωγή στην ψυχιατρική». Βιβλίο. Αθήνα , Εκδόσεις Θεμέλιο. 1986. www.themelio-ekdoseis.gr