Φοβική νεύρωση, φοβίες, αγοραφοβία, κλειστοφοβία
Πηγές
- Αγγελόπουλος Νικηφόρος. «Ιατρική ψυχολογία και ψυχοπαθολογία. Μια σύγχρονη ψυχιατρική». Τόμος Β. Αθήνα 2000. Εκδόσεις Βήτα www.betamedarts.gr
- Ιεροδιακόνου Χ. «Ψυχιατρικές γνώσεις για εφαρμογή από κάθε γιατρό. Οδηγός ψυχοσωματικής θεραπείας». Εκδόσεις «Μαστορίδη». Θεσσαλονίκη 2000
- Φιλιππόπουλου Γ. «Δυναμική Ψυχιατρική». Βιβλίο. Εκδόσεις Α. Καραβία. Αθήνα 1971. Δυναμική ψυχιατρική – Αλφειός (alfeiosbooks.com)
- Lemperiere T., Feline A.: Εγχειρίδιο Ψυχιατρικής Ενηλίκων. Υπεύθυνος έκδοσης, Σακελλαρόπουλος Π. Καθηγητής Ψυχιατρικής, Α. Τόμος. Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα 1995. https://papazissi.gr
- Ιεροδιακόνου Χ., Φωτιάδης Χ., Δημητρίου Ε. : «Ψυχιατρική» βιβλίο. Εκδόσεις Μαστορίδη . Θεσσαλονίκη 1988. https://www.politeianet.gr/books
- Ζερβής Χρήστος. «Ψυχοπαθολογία του ενήλικα» Εκδόσεις Ηλεκτρονικές Τέχνες Ε.Π.Ε..1996 https://www.blod.gr/speakers/zerbis-hristos/
- Χριστοδούλου Γ. και συνεργατών. «Ψυχιατρική», Ψυχιατρική κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών. Βιβλίο. Εκδόσεις Βήτα . 2000 Αθήνα. ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ | Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις (betamedarts.gr)
- Χαρτοκόλλης Π., «Εισαγωγή στην ψυχιατρική». Βιβλίο. Αθήνα , Εκδόσεις Θεμέλιο. 1986. www.themelio-ekdoseis.gr
- Κωστοπούλου Μυρσίνη : «Η ψυχή στη χώρα των ανθρώπων». Βιβλίο. Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα». Αθήνα 2007 myrsini.kostopoulou@gmail.com , www.ellinikagrammata.gr.
Η αγχώδης αυτή διαταραχή χαρακτηρίζεται από έναν έντονο επίμονο και παράλογο φόβο για κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο ή συγκεκριμένο χώρο ή συγκεκριμένη κατάσταση που δεν μπορεί να υπερνικηθεί παρά μόνον αποφεύγοντας το αντικείμενο του φόβου. Το φοβικό αντικείμενο είναι συγκεκριμένο και όχι αόριστο όπως στην γενικευμένη αγχώδη διαταραχή. Αν χρειαστεί ή αναγκαστεί να αντιμετωπίσει το φοβικό αντικείμενο ή την φοβική κατάσταση που την θεωρεί επικίνδυνη, το φοβικό άτομο καταλαμβάνεται από τρομερό άγχος που συνοδεύεται από διάφορα συμπτώματα όπως υπερβολική εφίδρωση, τρέμουλο, ταχυκαρδία, γρήγορη αναπνοή, σφίξιμο στο στήθος, διάρροια ή τάση για εμετό και μπορεί να καταλήξει και σε κρίση πανικού.
Παραδείγματα τέτοιων φοβιών είναι η κλειστοφοβία, ο φόβος για το ασανσέρ, η ακροφοβία ή ο φόβος του ύψους, η αεροπλανοφοβία, νοσοφοβία (όπως η μικροβιοφοβία, καρκινοφοβία, φοβία για το AIDS κ.α.).
Επίσης ο φόβος θανάτου, ο φόβος παραφροσύνης ή ο φόβος παρουσίασης μπροστά στο άλλο φύλο.
Σε μικρότερη ηλικία έχουμε την σχολική φοβία. Έχουν αναφερθεί πάνω από 300 είδη τέτοιων φοβιών.
Όταν κάποιος φοβάται να βγει σε δημόσιο χώρο μέσα στον κόσμο και απομονώνεται στο σπίτι του, τότε πάσχει από αγοραφοβία και ο ίδιος δικαιολογεί τον φόβο του με την ιδέα ότι θα μπορούσε να χάσει τις αισθήσεις του μέσα στο ανώνυμο πλήθος και ότι δεν θα βρεθεί κάποιος να τον βοηθήσει. Για τον ίδιο λόγο φοβάται και να μείνει στο σπίτι μόνος του. Ο φόβος που διαρκώς μεγαλώνει, τον κάνει να αποφεύγει ακόμα και τις αναγκαίες δραστηριότητες της ζωής έξω από το σπίτι ή ακόμη και έξω από το δωμάτιό του. Συνήθως η απομόνωση ακολουθεί επεισόδια πανικού σε ανοικτό δημόσιο χώρο την αγορά (πολυκοσμία).
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την λεγόμενη κοινωνική φοβία που κάνει το άτομο να αποφεύγει μια κατάσταση στην οποία μπορεί να εκτεθεί δηλαδή να συμπεριφερθεί με τέτοιον τρόπο ώστε να ταπεινωθεί ή να βρεθεί σε αμηχανία στα μάτια του κόσμου.
Σε αρκετές περιπτώσεις ο ασθενής έχει τακτοποιήσει το να αποφεύγει το φονικό αντικείμενο π.χ. αποφεύγει να ταξιδεύει με αεροπλάνο σε περίπτωση αεροπλανοφοβίας ή αποφεύγει να μπαίνει σε ασανσέρ όταν έχει κλειστοφοβία, αλλά παρόλα αυτά η αγχώδης αναμονή ή η αναπόληση του πρώτου πανικού παραμένει σε έντονο βαθμό, δηλαδή φόβος του φόβου ή φοβοφοβία.
Στην κλειστοφοβία, ο φόβος των κλειστών χώρων αποτελεί για αρκετούς ανθρώπους μέρος ενός ευάλωτου ψυχισμού. Ασανσέρ, αεροπλάνα, αυτοκίνητα, πλοία, τρένα, χώροι που επικρατεί συνωστισμός όπως σουπερ μάρκετ ή τράπεζες, με πολύ μικρά δωμάτια χωρίς διέξοδο μεταμορφώνονται σε μια απειλή που βγάζει άγχος και πανικό, «χάνω τον έλεγχο, πεθαίνω». Το άτομο νιώθει αδύναμο να αντισταθεί στις αρνητικές σκέψεις που ύπουλα μεταμορφώνουν την έννοια του «κλειστού χώρου» σε μια άμεση επικείμενη απειλή στην οποία αισθάνεται «φυλακισμένος», εγκλωβισμένος, δίχως διέξοδο.
Η φοβία αυτή οδηγεί τον άρρωστο στην άμεση φυγή από τον κλειστό χώρο. Εύλογα υποστηρίζεται ότι η κλειστοφοβία δεν είναι πάρα μια συγκεκαλυμμένη φοβία θανάτου. Το άτομο δεν συνειδητοποιεί το πραγματικό αντικείμενο του φόβου, που είναι η διάψευση της φαντασίωσής του, περί αθανασίας, ότι θα δαμάζει τον επικείμενο θάνατο. Έτσι η φοβία κατά κάποιον τρόπο τον προστατεύει. Τουλάχιστον έτσι μπορεί και φοβάται ή εσφαλμένα νομίζει ότι το αντικείμενο του φόβου του είναι ο κλειστός χώρος του ασανσέρ ή ο κλειστός αξονικός τομογράφος. Όσο οδυνηρό και να είναι κάτι τέτοιο στην καθημερινή του ζωή, είναι λιγότερο επίπονο από το να έρθει αντιμέτωπος με την έννοια της απώλειας και του οριστικού τέλους του χρόνου ζωής. Φόβος φυλάκισης, φόβος εγκλωβισμού σε κλειστό χώρο είναι σύμβολα ενός φόβου φυλάκισης σε μια ζωή με αρχή και τέλος.
Στη φοβία, το άγχος που προκαλείται από μια ενδοψυχική διαμάχη, μεταβιβάζεται σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, οπότε γίνεται φόβος που μπορεί να αποφευχθεί μαζί με το αντικείμενο με το οποίο συνδέεται.
Ο αγοραφοβικός άρρωστος, καταφέρνει συνήθως και βρίσκει κάποιον βολικό σύντροφο, που του συμπαραστέκεται, συνοδεύοντάς τον όταν χρειάζεται για να βγει έξω ή κρατώντας του συντροφιά στο σπίτι. Ένας τέτοιος σύντροφος μπορεί να αποδεδειχθεί πολύ αφοσιωμένος προσφέροντας στον άρρωστο μια συναισθηματική ασφάλεια, που ως ένα βαθμό δικαιώνει την ύπαρξη της νευρώσεώς του. Μια φοβία, εξάλλου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί με επιθετικότητα από τον άρρωστο στην νευρωτική του επιθυμία να αποκτήσει τον έλεγχο του περιβάλλοντός του και να κερδίσει ειδικά προνόμια. Πρόκειται για το λεγόμενο δευτερογενές όφελος, που υπάρχει κατεξοχήν στην υστερία.
Στο γονεϊκό περιβάλλον επικρατεί πολλές φορές μια φοβική ατμόσφαιρα με δεισιδαιμονίες και φόβους για μάγια, καλικάτζαρους, κατάρες κ.τ.λ. Στη δημιουργία μιας φοβίας συμβάλει κατά πολύ η έλλειψη των γονέων (ιδίως στην αγοραφοβία), είτε διότι χώρισαν ή μετανάστευσαν, είτε διότι λείπουν συχνά και το παιδί αλλάζει συνεχώς πρόσωπα που το ανατρέφουν.
Η προνοσηρή προσωπικότητα χαρακτηρίζεται από έντονη συναισθηματική εξάρτηση και έλλειψη ατομικής πρωτοβουλίας. Ακόμα και άτομα με ψηλή νοημοσύνη συμπεριφέρονται σε κοινωνικά θέματα σαν παιδιά, με αυξημένες ανάγκες προστασίας και εξασφάλισης από τους γονείς, αν και έχουν ενηλικιωθεί πια (παθητική–εξαρτημένη, ανώριμη προσωπικότητα).
Οι φοβικοί είναι περισσότερο εξωστρεφείς παρά ενδοστρεφείς, με δυνατότητες συναισθηματικών δεσμών, αλλά η κοινωνικότητά τους και η πρόοδός τους είναι περιορισμένες, επειδή επικρατούν η ανασφάλεια, οι φόβοι και οι δεισιδαιμονίες τους.
Εκλυτικά αίτια:
Συνηθισμένο εκλυτικό αίτιο στις φοβίες είναι μια απώλεια ή ένας κίνδυνος για απώλεια, π.χ. ένας θάνατος στην οικογένεια, ένα ατύχημα ή αρρώστια, όπως και μια απειλή, π.χ. ληστεία, χειροδικία κ.τ.λ. Η έκθεση σ’ ένα ερέθισμα στο οποίο το άτομο νιώθει ανεπαρκές (όπως για παράδειγμα η έκθεση σε σεξουαλικούς πειρασμούς σε κάποιους ασθενείς με αγοραφοβία) επιφέρει την έκλυση της φοβικής νεύρωσης. Πολλοί άρρωστοι σαν εκλυτικό αίτιο της πρώτης, αλλά και των επόμενων κρίσεων αναφέρουν ένα σωματικό ενόχλημα, που ουσιαστικά είναι μέρος της όλης κατάστασης, π.χ. ταχυπαλμία, ζάλη, τάση για λιποθυμία κ.α., γι’ αυτό αποτείνονται πρώτα σε καρδιολόγο, ωτορινολαρυγγολόγο κτλ.