Η ψυχοσωματική ιατρική εξετάζει τις σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στους ψυχολογικούς και σωματικούς παράγοντες που επηρεάζουν την αιτιολογία και την συντήρηση των ασθενειών .
Την ψυχοσωματική έννοια είχε ενσωματώσει ο Πλάτωνας στην φιλοσοφία του λέγοντας ότι «δεν μπορεί κάποιος να θεραπεύει την πάθηση του ατόμου σε κάποιο συγκεκριμένο όργανο του σώματος, χωρίς να μελετήσει το σύνολο του σώματος και τον τρόπο ζωής του συγκεκριμένου ανθρώπου» . Η ολιστική αυτή έννοια του ανθρώπου και της ιατρικής επικρατεί και στις μέρες μας , ότι δηλαδή «το σώμα και η ψύχη είναι από την φύση τους αδιαίρετα και ότι αλληλοεπηρεάζονται». Σε κάθε πάθηση, στον κάθε διαφορετικό άνθρωπο , σε διαφορετικό κάθε φορά βαθμό , αλληλοεπηρεάζονται οι βιολογικές, οι κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις του (η λεγόμενη βιο-ψυχο-κοινωνική άποψη στην ιατρική) .
Εκφράσεις όπως «κοκκίνισε από θυμό», «κιτρίνισε από φόβο», «ίδρωσε από αγωνία» και άλλες , έχουν διατηρηθεί αναλλοίωτες από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα , κάτι που δείχνει πόσο βαθιά χαραγμένη είναι στην ανθρώπινη αντίληψη η σχέση μεταξύ των συναισθημάτων και συγκινήσεων και της λειτουργίας των οργάνων του σώματος.
«Νους υγιής εν σώματι υγιεί»
Χαρακτηριστικά προσωπικότητας ψυχοσωματικών ασθενών , ψυχοδυναμική άποψη :
Οι περισσότεροι ψυχοθεραπευτές και ψυχαναλυτές θεωρούν ότι τους γονείς των πασχόντων από ψυχοσωματική πάθηση σχετικά αυστηρούς και περιοριστικούς . Ο μελλοντικός ασθενής από την παιδική του ηλικία φοβάται να αντισταθεί στον περιοριστικό έλεγχο των γονέων του και η συμπεριφορά αυτή δημιουργεί μέσα του μια επαναστατική διάθεση , μια υποσυνείδητη επιθετικότητα κατά της ανωτέρω κυριαρχίας των γονέων .
Η προσωπικότητα έτσι οργανώνεται με την χαρακτηριστική ψυχική σύγκρουση μεταξύ της υποσυνείδητης επιθετικότητας και των εξωτερικών ή εσωτερικών απαγορεύσεων. Η υποταγή στην γονική κυριαρχία είναι αναπόφευκτη και δημιουργεί στο παιδί μια έντονη επιθυμία εξάρτησης από το οικογενειακό του περιβάλλον που αργότερα μεταφέρεται στην προσωπική ζωή του. Αυτή η επιθυμία εμφανίζεται συγκαλυμμένη σαν επιθυμία εξυπηρέτησης των άλλων και εκδηλώνεται με χαρακτήρα μαζοχιστικό και τάση για αυτοθυσία .
Οι επιθετικές ορμές που έχουν θεωρηθεί απαράδεκτες εφόσον στρέφονται εναντίον των γονέων συχνά μετουσιώνονται σε κοινωνικά αποδεκτή κινητική δραστηριότητα. Είναι μια άποψη που εξηγεί κάπως την από την παιδική ηλικία , τάση των μελλοντικών πασχόντων για ενασχόληση με σκληρή κοπιαστική εργασία , σκληρή ενασχόληση με σπορ κ.α. Στην ώριμη ηλικία η επιθετικότητα εκφράζεται συχνότερα μέσα από την φαντασία με επακόλουθα αισθήματα ενοχής και άγχος. Αυτός ο τύπος συμπεριφοράς δυσκολεύει την προσαρμογή του ασθενούς στις αντιξοότητες της ζωής. Υποχωρεί εύκολα στις ψυχικές πιέσεις που με την σειρά τους, επιδεινώνουν τις προϋπάρχουσες ψυχικές συγκρούσεις .
Μερικές ψυχοσωματικές διαταραχές
Ακμή
Αλλεργικές αντιδράσεις
Αγγειονευρωτικό οίδημα
Αρρυθμίες- Ταχυκαρδία
Βρογχικό άσθμα
Σύνδρομο χρόνιου πόνου
Στηθάγχη- Στεφανιαία νόσο
Σακχαρώδης διαβήτη
Έλκος δωδεκαδακτύλου
Αρτηριακή υπέρταση
Κεφαλαλγία τάσεως – ημικρανία
Έρπης
Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
Νευροδερματίτιδα
Παχυσαρκία
Προεμμηνορυσιακό σύνδρομο
Κνησμός πρωκτού
Ρευματοειδής αρθρίτιδα
Ελκώδης κολίτιδα
Έμετοι
Καρκίνος
Ανοσοβιολογικά νοσήματα
Υπερθυρεοειδισμός
Ατυχηματοθηρία
Οι στρεσσογόνοι παράγοντες, δηλαδή οι ψυχοπιεστικές συνθήκες που μπορούν να συμβάλλουν στην εκδήλωση ψυχοσωματικών καταστάσεων συνήθως είναι δυσάρεστες, όπως ο θάνατος αγαπημένου προσώπου , η απώλεια εργασίας, η επαγγελματική ή κοινωνική υποβάθμιση , τα οικονομικά προβλήματα και το διαζύγιο. Υπάρχουν όμως και ευχάριστες καταστάσεις που προκαλούν στρες, όπως μια προαγωγή, ο γάμος, η γέννηση ενός παιδιού, τα οποία δημιουργούν μεγαλύτερες υποχρεώσεις και άγχος για την εκπλήρωση αυτών . Αρκετά πιεστικοί είναι και εκείνοι οι παράγοντες που δημιουργούν ένα ψυχολογικό αδιέξοδο, δηλαδή όταν η κατάσταση είναι τόσο απελπιστική που δεν υπάρχει ούτε πιθανότητα βελτίωσης της καταστάσεως ούτε οδός διαφυγής όπως για παράδειγμα ένας πόλεμος .
Στους ψυχοσωματικούς ασθενείς παρατηρείται αρκετά συχνά το φαινόμενο της αλεξιθυμίας ή αλλιώς ονομαζόμενο και «ψυχοσωματικό φαινόμενο» με τα κυριότερα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα να είναι :
α) η σοβαρή περιστολή της συγκινησιακής συναισθηματικής δραστηριότητας του αρρώστου
β) η πτώχεια στην φαντασία, η απουσία φαντασιώσεων ρεμβασμών και ονειροπολήσεων
γ) η αδυναμία ή και απροθυμία του ασθενούς να εκφράσει προφορικά τα συναισθήματα και τις συγκινήσεις του. Υπάρχει επίσης ένας πρακτικός τρόπος σκέψης και τάση περιγραφής λεπτομερειών και όχι συναισθημάτων.
Το φαινόμενο αυτό μας βοηθάει αν καταλάβουμε γιατί κάποιοι ασθενείς επιλέγουν να εκφράζουν τα συναισθήματα τους μέσα από σωματικά ενοχλήματα
Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε από τον Peter Sifneos , Έλληνα ψυχίατρο στην Αμερική, «αλεξιθυμία», από το στερητικό «α», από το «λέξη» και «θυμός» (συναίσθημα), δηλαδή είναι εκείνη η κατάσταση που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους που δυσκολεύονται να κατανοήσουν και να εκφράσουντα συναισθήματά τους.
Σύμφωνα με τον ψυχαναλυτή Alexander η ολοκληρωμένη επιθετική συμπεριφορά του ατόμου , της οποίας τυπική εκδήλωση αποτελεί ο θυμός , η οργή, η επιθετικότητα, οι χειρονομίες , οι βωμολοχίες, κ.λ.π, περιλαμβάνει τις εξής τρεις φάσεις :
1. την φάση της σύλληψης, δηλαδή την νοητική και ψυχολογική προετοιμασία προς επίθεση (στην φαντασία και στην συνείδηση, σύλληψη της επιθετικής δράσης , την επεξεργασία της και την λογική ανάλυση των συνεπειών της).
2. την νευροφυτική δράση δηλαδή την προετοιμασία και προπαρασκευή των σωματικών λειτουργιών του ατόμου για εκδήλωση της δράσης, η οποία χαρακτηρίζεται από μεταβολικές και κυκλοφορικές διαταραχές του σώματος.
3. την νευρομυική φάση που αποτελεί την εκδήλωση της επιθετικότητας αυτής καθ’ εαυτής , «λόγω και έργω», δια μέσου σκόπιμης νευρομυοσκελετικής δράσεως.
Η φύση των σωματικών συμπτωμάτων εξαρτάται από την φάση κατά την οποία θα συμβεί η αναστολή ή η παντελής άρση της απωθημένης οργής και επιθετικότητας.
Όταν η πορεία της παραπάνω διεργασίας ανασταλεί στην φάση της σύλληψης το κλινικό σύνδρομο είναι η κεφαλαλγία . Εάν αυτή ανασταλεί κατά την νευροφυτική φάση η ψυχοσωματική εκδήλωση θα είναι η ιδιόπαθης αύξηση της αρτηριακής πίεσης , υπέρταση. Εάν η παθολογική διεργασία ανασταλεί ή εμποδιστεί στην τελευταία φάση, την ώρα της πραγματοποίησής της , τότε οι ψυχοσωματικές διαταραχές αφορούν στους μυς και στις αρθρώσεις .
Η ψυχοσωματική διαταραχή προκαλείται ή συνακολουθεί ή επιβαρύνεται από ψυχικά τραύματα ή συγκίνηση ή συναισθηματική κάκωση.
Είναι γεγονός ότι σχεδόν όλες οι σωματικές ασθένειες επηρεάζονται από τα τραύματα, τις συγκρούσεις, το άγχος, την κατάθλιψη αλλά και τις συνθήκες ζωής του ατόμου αλλά και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες , αλλά φαίνεται ότι κάποιες διαταραχές επηρεάζονται σημαντικά περισσότερο από συγκεκριμένους στρεσσόγονους παράγοντες ή κάποιους τύπους προσωπικότητας .
Άτομα με χρόνιο άγχος ή χρόνια κατάθλιψη , με χρόνια στρεσσόγονα γεγονότα και χρόνιες πιεστικές καταστάσεις της ζωής, εμφανίζουν επιρρέπεια σε σωματικές ασθένειες σε εκείνο το όργανο του σώματος που είναι πιο ευάλωτο για γεννητικούς λόγους και το οποίο είναι διαφορετικό για κάθε άτομο π.χ. άλλος εμφανίζει πρόβλημα στην καρδιά, άλλος στο δέρμα, άλλος στο στομάχι ή στο έντερο ή στο κεφάλι ή στους πνεύμονες κλπ.
Το παρατεταμένο στρες έχει σαν αποτέλεσμα την αυξημένη παραγωγή κορτιζόνης (επηρεάζονται και πολλοί άλλοι μηχανισμοί όπως οι θυρεοειδικές ορμόνες , η τεστοστερόνη, το ανοσοποιητικό σύστημα , η ντοπαμίνη , η σεροτονίνη κ.α.) από τα επινεφρίδια του σώματος και η οποία προκαλεί βλάβες στα όργανα του σώματος κι έτσι το σώμα είναι ευαίσθητο στην ανάπτυξη λοιμώξεων και ασθενειών.
Οι 10 πιο στρεσσογόνοι παράγοντες στην ζωή είναι ο θάνατος συζύγου , το διαζύγιο, ο θάνατος στενού οικογενειακού μέλους , η διάσταση, σοβαρή ασθένεια ή τραυματισμός , η απόλυση , η φυλάκιση, ο θάνατος κάποιου στενού κοντινού φίλου, η εγκυμοσύνη και σοβαρές αλλαγές στην εργασία.
Θεραπεία
Συνεργασία πολλών ιατρικών ειδικοτήτων ιδίως ανάμεσα στον γιατρό της σωματικής πάθησης και στον ψυχίατρο, ο όποιος θα ασχοληθεί με τις ψυχιατρικές πλευρές της κατάστασης . Η καλή συνεργασία των ιατρών αυτών με τον ασθενή και η δημιουργία καλής θεραπευτικής συμμαχίας θα βοηθήσει τον ασθενή να εκφράσει τις ανησυχίες του για την σωματική πάθηση και τον θάνατο . Η συνεργασία αυτή βοηθά τον ασθενή στις έντονες εξαρτητικές του ανάγκες. Υποστηρικτική , ψυχαναλυτική , οικογενειακή ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική θεραπεία για το άγχος ή την κατάθλιψη, την αντιμετώπιση του πόνου και των άλλων συμπτωμάτων .
Βιβλιογραφία :
- Lucan B. , Poldidinger W, Kroger F., Hofmann K. : “Ο Ψυχοσωματικός Ασθενής στη Καθημερινή Ιατρική Πρακτική” . Μετάφραση-Επιμέλεια: Ιωάννης Παπαδόπουλος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών. 6=η έκδοση Επιστημονικές εκδόσεις «Γρ. Παρισιάνος» . Αθήνα. 1997 https://www.parisianou.gr
- Sadock B., sadock V. Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχιατρικής , τρίτη έκδοση στα ελληνικά από τον καθηγητή Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Κώστα Σολδάτο. Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιάνου Αθήνα,ΑΕ. 2004. https://www.parisianou.gr
- Μάνος Νίκος : Βασικά Στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής, 1997, Εκδόσεις «University studio press». Θεσσαλονίκη . www.universitystudiopress.gr
- Χριστοδούλου Γ. και συνεργατών. Ψυχιατρική κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών. Βιβλίο Ψυχιατρική. Εκδόσεις Βήτα . 2000 Αθήνα. ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ | Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις (betamedarts.gr)
- Φιλιππόπουλου Γ. «Δυναμική Ψυχιατρική» βιβλίο . Εκδόσεις Α. Καραβία. Αθήνα 1971. Δυναμική ψυχιατρική – Αλφειός (alfeiosbooks.com)
- Χαϊδεμένος Α. Ψυχοσωματικές παθήσεις. Περιοδικό «Τετράδια Ψυχιατρικής» Νο 74, ΨΝΑ ,2001 Τεκμήρια: Τετράδια ψυχιατρικής : (auth.gr)
- Μαδιανός Μ. «Κλινική Ψυχιατρική». Εκδόσεις Καστανιώτη 2004 Αθήνα. www.kastaniotis.com
- Νομικού Χ. «Σωματοποιώ , σωματοποιείς». Τα ψυχο-λογικά μου.
- Χαρτοκόλλης Π. «Εισαγωγή στην Ψυχιατρική» . Εκδόσιες Θεμέλιο. Αθήνα 1986. www.themelio–ekdoseis.gr